فرق دیسک کلاچ و صفحه کلاچ در چیست؟
وظیفۀ کلاچ، ایجاد اتصال بین موتور و گیربکس، برای انتقال حرکت چرخشی موتور به گیربکس و در نهایت به چرخ‌ها است. هنگامیکه کلاچ درگیر است (وقتی پدال کلاچ به‌سمت بالا و آزاد است)، موتور و گیربکس به هم وصل می‌شوند و وقتی کلاچ جدا می‌شود(وقتی پدال کلاچ را به پایین می‌فشارید)، موتور و گیربکس از هم جدا می‌شوند و موتور می‌تواند بدون حرکت چرخ‌های ماشین، بچرخد. کلاچ ماشین از اجزای مختلفی تشکیل شده است که دو مورد از مهم‌ترین‌ها آن‌ها، دیسک کلاچ و صفحه کلاچ هستند. اکنونقصد داریم در این مقاله کمی در مورد کلاچ‌های غیراتوماتیک خودروها (کلاچ‌های دستی) و اجزای آن‌ها صحبت کنیم و ببینیم که یککلاچ از چه اجزایی تشکیل شده است و فرق دیسک کلاچ و صفحه کلاچ خودرو چیست؟
کلاچ خودرو چیست؟
اگر فکر می‌کنید که زمان تعویض کلاچ خودروی گیربکس دستی‌تان فرا رسیده است، پس حتماً به نقطه‌ای رسیده‌اید که متوجه عملکردضعیف کلاچ و کاهش قدرت ماشینتان شده‌اید. در اینجا مهم است که ابتدا، فرق دیسک کلاچ و صفحه کلاچ را بدانید و به یاد داشتهباشید که کلاچ، سیستمی یکپارچه است که در آن، تمام قطعات مرتبط به یکدیگر هستند. پس تعویض اجزای کلاچ به‌صورت کامل، معمولاً هوشمندانه‌ترین کاری است که می‌توانید انجام دهید.
یک کلاچ گیربکس دستی، در واقع از سه قسمت اصلی تشکیل شده است که بین چرخ فلایویل موتور و محور ورودی گیربکس قرارگرفته‌اند. هنگامی که قطعات کلاچ درگیر می‌شوند، امکان اتصال نرم پیشرانه خودرو را فراهم می‌کنند؛ زیرا دیسک کلاچ و فلایویل بههم می‌رسند تا نیروی محرکه را به چرخ‌ها منتقل کنند. آن‌ها را می‌توان محکم به هم چسباند و با هم درگیر کرد (وقتی پدال کلاچ آزاداست)، به طور کامل جدا کرد (وقتی پدال کلاچ را تا ته فشار داده باشید)، یا اجازه داد مقدار نامحدودی “لغزش” بینشان ایجاد شودتا یک وسیلۀ نقلیه بتواند به‌تدریج به جلو یا عقب حرکت کند و در اصطلاح، عملِ نیم‌کلاچ انجام شود.
دیسک کلاچ (clutch disc)، یک صفحۀ فلزیِ دایره‌ایِ چرخان است که به شَفتِ ورودیِ گیربکس متصل شده و از هر دو طرف با مواداصطکاکی (یا به‌طور عامیانه: لنت) پوشیده شده است. دیسک، بین فلایویل موتور (engine flywheel) و صفحۀ فشار کلاچ (clutchpressure plate) قرار دارد و هنگامی که کلاچ درگیر است، بین این دو عضو، محکم فشرده می‌شود. دیسک‌های کلاچ را می‌توانبه‌عنوان دیسک‌های اصطکاکی (friction discs) نیز توصیف کرد؛ که دو طرف آن با لنت‌های با ضریب اصطکاک بالا پوشیده شده‌اند.
صفحه فشار کلاچ، یک صفحۀ فلزی فنری است که با فلایویل می‌چرخد و با فشاری که وارد می‌کند، دیسک کلاچ را محکم بین خود وفلایویل می‌بندد. هنگامی که کلاچ درگیر است، فنرهای موجود در صفحه فشار کلاچ، دیسک کلاچ را به چرخ فلایویل فشار می‌دهند.
عضو سوم مهم در یک کیت کلاچ، یاتاقان پرتاب (throwout bearing یا “بلبرینگ آزادکننده کلاچ“) است. یاتاقان پرتاب، جزءِ اتصالیبین کلاچ و صفحه فشار است. هنگامی که راننده کلاچ را فشار می‌دهد، این بلبرینگ صفحه فشار و دیسک کلاچ را از چرخ فلایویلدور می‌کند تا نیروی موتور به گیربکس منتقل نشود. هنگامی که راننده پدال کلاچ را رها می‌کند، به فنرها اجازه می‌دهد همه چیز را بهعقب برگردانند و کلاچ درگیر شود. یاتاقان پرتاب در گذر زمان فرسوده می‌شود و در موارد شدید، وقتی پدال کلاچ فشرده می‌شود، جیغ می‌کشد!
در شکل زیر تمامی اجزای یک کلاچ ساده را می‌بینید و فرق دیسک کلاچ و صفحه کلاچ را بهتر متوجه می‌شوید:
اجزای کلاچ
برای دانستن فرق دیسک کلاچ و صفحه کلاچ، باید اجزای این قسمت را بدانید.
1. فلایویل.
2. صفحه اصطکاکی: صفحه پشت فلایویل، سطحی اصطکاکی است که صفحه کلاچ در برابر آن عمل می‌کند.
3. صفحه کلاچ از دیسکی با مواد اصطکاک بالا در اطراف آن تشکیل شده است. سطوح اصطکاک در دو طرف دیسک قرار دارندکه یک طرف آن در مقابل صفحه فلایویل و طرف دیگر روی صفحه فشار کلاچ عمل می‌کند.
4. فنرهای نصب‌شده روی توپی داخلی صفحه کلاچ درگیری کلاچ را مهار می‌کنند. آن‌ها به‌عنوان یک لرزش‌گیر پیچشی برایجذب نوسانات در تحویل قدرت موتور، کار می‌کنند. ازآنجاکه فنرها به‌عنوان دمپر کار می‌کنند، انتقال نیرو نرم‌تر و خطی‌تر اززمانی است که فنر وجود نداشته باشد.
5. اسپلاین‌ها: در مرکز صفحه کلاچ، با اسپلاین‌های انتهای شفت ورودی، جفت می‌شوند. سپس شفت ورودی (در تصویر نیست) حرکت چرخشی کلاچ را به گیربکس منتقل می‌کند. با فشردن پدال کلاچ، صفحه کلاچ جدا می‌شود و محور ورودی نمی‌چرخد. اما با درگیربودن کلاچ، شفت ورودی با همان دور در دقیقهٔ چرخ فلایویل می‌چرخد.
6. صفحه فشار: که به فلایویل پیچ می‌شود؛ بنابراین هنگام چرخش فلایویل می‌چرخد. صفحه کلاچ بین آن و فلایویل قرار گرفتهاست؛ اما از نظر فیزیکی به صفحه فشار متصل نیست. در واقع صفحه فشار یک گیرۀ فنری است و برای بستن صفحه کلاچزمانی که کلاچ درگیر است، طراحی شده است.
7. فنر دیافراگمی از انگشتانی در مرکز صفحه فشار تشکیل شده است. با درگیرشدن کلاچ، صفحه فشار را به صفحه کلاچ وصفحه کلاچ را روی فلایویل فشار می‌دهند. با جداشدن کلاچ به صفحه کلاچ اجازه می‌دهند تا از فلایویل جدا شود.
8. یاتاقان‌های پرتاب‌کننده.
مستهلک‌شدن اجزای کلاچ به چه معناست؟
به‌دلیل ماهیت کاری که دیسک‌های کلاچ برای انجامِ آن طراحی شده‌اند، مواد اصطکاکی آن‌ها در طول فرایند عادی فشاردادن ورهاکردن کلاچ تحت یک حالت سایش دائمی قرار دارند. به‌طور طبیعی، دیسک کلاچ به‌عنوان یک کالای مصرفی باید تعویض شود. بااین‌حال، توجه به این نکته نیز مهم است که مشکلات سایر اجزای کلاچ می‌تواند منجر به سایش ناهموار دیسک کلاچ شود که به‌نوبهخود باعث ساییدگی سایر قطعات می‌شود.
حتی فلایویل هم که معمولاً بخشی از مجموعه کلاچ در نظر گرفته نمی‌شود، ممکن است در معرض فرسودگی یا گرم‌شدن بیش‌ازحدقرار گیرد؛ بنابراین حتی اگر یکی دیگر از اجزای کلاچ منبع مشکل باشد، تعویض هم‌زمان آن با دیسک کلاچ به شما کمک می‌کند تااز مشکل دوری کنید.
با اینکه استهلاک اصلی کلاچ خودرو عموماً به‌دلیل ساییده شدنِ مواد اصطکاکی کلاچ اتفاق می‌افتد؛ اما همان‌طور که در قسمت«فرق دیسک کلاچ و صفحه کلاچ» گفتیم، صفحه فشار کلاچ دارای فنرهایی است که وظیفۀ فشردنِ دیسکِ بین فلایویل و صفحه را برعهده دارند. همان‌طور که می‌دانید، این فنرها هم پس از مدتی استفاده می‌توانند استحکام خود را از دست بدهند. پس مانند هردستگاهی که دارای فنر است، فنرهای صفحه فشار کلاچ (یا «انگشت‌ها») به‌مرورزمان ضعیف می‌شوند که این موضوع، خودمی‌تواند باعث لغزش کلاچ به‌دلیل کمبود فشار شود. تشخیص این مشکل با نگاه‌کردن به صفحه کلاچی که در معرض ساییدگیمعمولی است تقریباً غیرممکن است؛ اما صفحه‌ای که به‌شدت فرسوده شده است، معمولاً هنگام درگیرشدن کلاچ، صدای غُرغُر یا جیغمی‌دهد.
و در آخر، حتی یاتاقان‌های کلاچ هم می‌توانند در گذر زمان فرسوده شوند. با فرسودگیِ یاتاقان‌های پرتاب‌کننده، آن‌ها می‌توانند فشاررا به طور ناهماهنگ بر روی دیسک کلاچ پخش کنند که این موضوع مشکلاتی را ایجاد می‌کند و موجب آسیب به سایر قطعاتمی‌شود.
در مجموع، اصولاً مصرفی‌ترین بخشِ یک کیت کلاچ، لنتِ رویِ دیسکِ آن است که مواد سایندهٔ آن به‌مرور ساییده شده و از رویدیسک، کَنده می‌شوند و ضخامت مجموعه کاهش می‌یابد؛ درنتیجه عملکرد کلاچ و به طبع آن، عملکرد حرکتی و انتقال نیروی خودروبه‌شدت کاهش می‌یابد. پس بحرانی‌ترین موضوع برای تعویض کلاچ، سایید‌ه‌شدنِ بیش‌ازحد دیسک آن است؛ اما همان‌طور که درقسمت فرق دیسک کلاچ و صفحه کلاچ گفتیم، در طول مدت کارکرد یک کیت کلاچ نو، سایر اجزای آن هم به‌مرور فرسوده می‌شوند و ازآنجایی که هزینۀ دستمزد باز و بسته کردن کلاچ بسیار بالا است، عاقلانه است که در هر بار باز کردن کلاچ، تمامی کیت آن را تعویضکنید؛زیرا فرسوده‌شدن فنر صفحه کلاچ و فنر صفحه فشار و یاتاقان‌های آن با چشم، تقریباً غیرممکن است؛ مثلاً اگر شما هزینۀزیادی را متحمل شوید و کلاچ خودروتان را باز کنید و فقط لنت آن را تعویض کنید، ممکن است چند هفته یا چند ماه بعد دوباره متوجهشوید که کلاچ خودروتان صدا می‌دهد یا ماشین شما کشش کافی را در سربالایی‌ها ندارد. پس باید دوباره به تعمیرگاه مراجعه کنید وبرای باز کردن کلاچ متحمل هزینه سنگینی شوید.
به‌همین‌دلیل، دیسک‌های کلاچ، صفحات فشار کلاچ و یاتاقان‌های پرتاب‌کننده، اغلب در مجموعه‌هایی همراه یکدیگر فروخته می‌شوند ودر مقایسه با هزینۀ خرید قطعات جایگزین به‌طور جداگانه، قیمت مناسبی دارند. بسته به طراحی خودرو و توصیه‌های سازنده، برخیاز کیت‌ها ممکن است شامل بلبرینگ‌های پیلوت برای شفت ورودی نیز باشند. در بسیاری از موارد، سازندگان فقط این موارد را با همبه‌عنوان یک کیت کامل عرضه می‌کنند؛ زیرا احساس می‌کنند اگر دیسک کلاچ به حدی رسیده باشد که فرسوده شود، سایر قطعات نیزبه آن نقطه رسیده‌اند. اگر مهندسانی که وسیله نقلیه شما را طراحی، ساخته و آزمایش کرده‌اند، به چنین نتیجه‌ای رسیده‌اند، توصیۀآن‌ها ارزش توجه‌کردن را دارد!
برای مشاهده انواع محصولات ایران خودرو و سایپا فروشگاه نوبخت کلیک کنید.
سخن پایانی
اینکه خودرو گیربکس دستی شما فقط 20 یا 30 هزار کیلومتر مسافت طی کرده است، به این معنی نیست که کلاچ آن هنوز سالماست. سبکِ رانندگی، اولین عاملی است که طول عمر کلاچ (یا فرسایش آن!) را تعیین می‌کند. به یاد داشته باشید که تقریباً همهتولیدکنندگانِ خودرو، مجموعه کلاچ را مانند لاستیک‌ها و ترمزها یک موردِ مصرفی می‌دانند؛ بنابراین با دانستن فرق دیسک کلاچ وصفحه کلاچ و عملکرد هر یک از اجزای کیت کلاچ، می‌توانید برای بهبود طول عمر آن‌ها، سبک رانندگی خود را اصلاح کرده و درصورت خرابی، خود را به‌موقع به تعمیرگاه برسانید.
مقالات بیشتر
مقایسه جامع خودروهای ایرانی و خودروهای اروپایی: تفاوت‌ها، مزایا و معایب
1404/01/13
بدون دیدگاه
بیشتر بخوانید
