نشانه‌ها و دلایل یاتاقان زدن موتور ماشین چیست؟
موتور ماشین شما از طریق احتراق بنزین و اکسیژن، نیرو تولید می‌کند. این احتراق باعث چرخش میل‌لنگ می‌شود؛ بنابراین انرژی مکانیکی لازم را برای حرکت چرخ‌ها فراهم می‌کند. موتور خودرو شامل مجموعه‌ای از قطعات متحرک است که با سرعت فوق‌العاده بالایی در کنار سایر قطعات ثابت آن حرکت می‌کنند. این قطعات متحرک و ثابت اگر در تماس مستقیم با همدیگر قرار بگیرند، دچار سایش، خرابی و ازکارافتادن موتور می‌شوند؛ بنابراین یاتاقان‌ها (بلبرینگ‌ها) برای حل این مشکل وارد عمل می‌شوند. بلبرینگ‌های موتور که به‌عنوان یاتاقان‌های اصلی نیز شناخته می‌شوند، از میل‌لنگ پشتیبانی می‌کنند، و میزان اصطکاک آن را هنگام چرخش، به حداقل می‌رسانند. بلبرینگ‌های موتور باید در شرایط بسیار سختی کار کنند و اگر به‌درستی نگهداری نشوند به‌زودی خراب می‌شوند. اینجا است که یاتاقان‌زدن موتور اتفاق می‌افتد؛ اما بیایید ببینیم که نشانه‌ها و دلایل یاتاقان زدن موتور ماشین چه چیزهایی هستند؟
برای مشاهده محصولات ایران خودرو و سایپا در فروشگاه نوبخت کلیک کنید.
دلایل یاتاقان زدن موتور ماشین
در صورت خراب‌شدن یاتاقان موتور ماشین، باید قبل‌از نصب قطعات جدید، علت آن مشخص و اصلاح شود. در ادامه، انواع دلایل یاتاقان زدن موتور ماشین را بررسی می‌کنیم.
1. عدم روان‌کاری
بسیاری از مردم تصور می‌کنند که یاتاقان‌های موتور هم مثل سایر یاتاقان‌ها از کُره‌های فلزی صیقلی تشکیل شده‌اند. بااین‌حال، یاتاقان‌های موتور در واقع از سیلندرهای مسطحی تشکیل شده‌اند که هرکدام از دو نیمه، به نام اینزرت یا پوسته ساخته شده است. تولیدکنندگان، یاتاقان‌ها را از آلیاژهای خاصی از فلز ساخته‌اند که طوری متعادل شده‌اند تا مقاومت در برابر سایش را بهینه کنند، بدون اینکه آن‌قدر سخت شوند تا یاتاقان‌ها به میل‌لنگ آسیب برسانند.
در یک سیستم بلبرینگ که به‌خوبی کار می‌کند، میل‌لنگ در واقع هرگز با سطح یاتاقان تماس نمی‌گیرد. در عوض، یک لایۀ نازکِ روغن، یک بافر محافظ بین این دو جزء ایجاد می‌کند و درعین‌حال میزان اصطکاک اعمال‌شده روی هر دو را نیز کاهش می‌دهد. بدون روغن‌کاری کافی، هم بلبرینگ و هم میل‌لنگ به‌زودی در معرض آسیب‌های ناشی از اصطکاک قرار می‌گیرند.
بلبرینگ‌های موتور، روغن‌کاری خود را از منبع رایج روغن‌موتور در ماشین شما دریافت می‌کنند. همان‌طور که موتور خودروی شما کار می‌کند، روغن به‌طور طبیعی به داخل بدنۀ یاتاقان‌ها حرکت می‌کند. بااین‌حال، اگر میزان روغن خودروی شما کمتر از سطح توصیه‌شده باشد، یاتاقان‌های موتور شما ممکن است به اندازۀ کافی روغن دریافت نکنند؛ درنتیجه احتمال خرابی و یاتاقان زدن موتور ماشین شما افزایش می‌یابد؛ بنابراین، سطح روغن‌موتور بسیار کم به یکی از فاجعه‌بارترین مشکلات موتور منجر می‌شود. اگر ماشین شما گرفتار این مشکل شود، ممکن است چاره‌ای جز تعویض کل موتور خود نداشته باشید.
2. گردوخاک، پلیسه و انواع آلودگی
حتی زمانی که سطح روغن‌موتور خودروی شما در محدودۀ قابل قبول باشد، خرابی بلبرینگ و یاتاقان زدن موتور ماشین همچنان ممکن است رخ دهد. در اینجا مشکل به‌دلیل آلاینده‌های موجود در روغن است. کثیفی، گردوغبار و زباله، همگی می‌توانند یاتاقان‌های موتور شما را خراب کنند. همان‌طور که یاتاقان‌ها با سرعت بسیار بالا حرکت می‌کنند، حتی ذرات ریز زباله می‌توانند باعث ایجاد خراش‌های محیطی در امتداد آن‌ها شوند.
هنگامی که بر روی یاتاقان حفره‌ها و شیارهایی ایجاد شود، تکه‌های پلیسه حتی می‌توانند درون آن‌ها برای همیشه جا خوش کنند؛ درنتیجه، یک ناحیۀ برجسته بر روی سطح یاتاقان ایجاد می‌شود که لایۀ محافظ روغن روی آن وجود ندارد؛ بنابراین میل‌لنگ را خراش می‌دهد و به آن آسیب می‌رساند.
پس راه‌حل چیست؟ شما باید روغن‌موتور را به‌طور منظم بررسی کنید تا هیچ‌گونه آلودگی در آن وجود نداشته باشد. اگر مکانیک تشخیص دهد که سطح کثیفی در روغن‌موتور بیش‌ازحد افزایش یافته است، سیستم شما را شست‌وشو می‌دهد و دوباره آن را با روغنِ تازه پر می‌کند. تعویض منظم فیلتر روغن را هم فراموش نکنید.
3. له‌شدن بیش‌ازحد بلبرینگ یا ترازنبودن اجزای مرتبط با یاتاقان‌ها
قطر بلبرینگ‌های موتور کمی بیشتر از سوراخ محفظه‌ای است که داخل آن قرار دارند. این بیشتر بودن قطر یک نیروی فشاری بر روی بلبرینگ ایجاد می‌کند؛ درنتیجه از حرکت ناخواستۀ آن‌ها جلوگیری می‌کند. بااین‌حال، اگر فشار روی بلبرینگ از مقدار مناسب برای یک موتور معین بیشتر شود، ممکن است مشکلات جدی ایجاد کند. در این حالت، یاتاقان‌ها ممکن است له شوند یا به سمت داخل خم شوند. له‌شدن یاتاقان اغلب در نتیجۀ اعمال گشتاور بیش‌ازحد در هنگام ساخت یا سرویس موتور رخ می‌دهد. به‌همین‌دلیل، همیشه باید از یک متخصص با تجربه برای تعمیر و نگهداری موتور کمک بگیرید.
4. گرمای بیش‌ازحد موتور
به‌دلیل مشکلات سیستم خنک‌کننده یا فشار کم روغن در موتور، موتور بیش‌ازحد گرم خواهد شد که منجر به مشکلات جدی برای مجموعۀ بلبرینگ‌ها می‌شود. به‌دلیل گرمای شدید، سطح یاتاقان ممکن است ترک بخورد که با گذشت زمان این ترک‌ها گسترش می‌یابند. در صورت عدم بررسی و تعمیر، یاتاقان در چنین شرایطی از کار می‌افتد.
عوامل مؤثر بر عملکرد یاتاقان‌ها
تاکنون 4 دلیل عمدۀ یاتاقان زدن موتور ماشین را بررسی کردیم؛ اما برای بررسی علمی‌تر بیایید ببینیم که چه عواملی در مجموع بر عملکرد یاتاقان‌های موتور تأثیر می‌گذارند. عوامل مؤثر بر عملکرد طبیعی بلبرینگ موتور عبارت‌اند از:
1. خواص متریال به‌کاررفته در ساخت یک یاتاقان موتور
- مقاومت در برابر خستگی (ظرفیت بارگذاری)؛
- مقاومت در برابر شکست ناگهانی؛
- مقاومت در برابر سایش؛
- سازگاری با سایر فلزات درون موتور؛
- قابلیت جاسازی؛
- مقاومت در برابر خوردگی؛
- مقاومت در برابر کاویتاسیون.
2. ابعاد بلبرینگ
- قطر؛
- طول؛
- ضخامت؛
- خلاصی روغن.
3. پارامترهای موتور احتراق داخلی که شرایط عملکرد بلبرینگ‌ها را تعیین می‌کنند
- نوع موتور (بنزینی یا گازوئیلی، با تزریق مستقیم سوخت (انژکتوری)، یا با تزریق سوخت غیرمستقیم)؛
- نسبت تراکم بنزین و هوا؛
- سرعت دوران موتور؛
- نوع آسپیراسیون (دمش طبیعی، توربوشارژ، سوپرشارژ)؛
- پارامترهای احتراق موتور.
4. سیستم روغن‌کاری
- فشار روغن و سرعت جریان‌یافتن آن در موتور که توسط پمپ روغن ارائه می‌شود؛
- سطح آلودگی روغن.
5. عیوب هندسی و ناهماهنگی
- له‌شدن بیش‌ازحد یا ناکافی یاتاقان؛
- عدم تطابق پشت یاتاقان با سوراخ محفظه؛
- خم‌بودن یا سطح ناهموار میل‌لنگ.
6. شرایط کار موتور
- اگر تحت گشتاور بالا با سرعت چرخش کم برای مدت طولانی رانندگی می‌کنید؛
- با دور موتور فراتر از حد مجاز رانندگی می‌کنید؛
- تیونینگ‌های غیرمجاز موتور برای افزایش قدرت موتور انجام داده‌اید.
نوع عمدۀ خرابی بلبرینگ موتور در اثر پدیده «خستگی» اتفاق می‌افتد. خستگی مواد یاتاقان موتور در اثر کارکردن یاتاقان در باری بالاتر از حد خستگی ایجاد می‌شود.
پی‌نوشت: به شکست یک ماده در اثر اعمال نیروهای متناوبی که کمتر از استحکام نهایی آن ماده هستند خستگی گفته می‌شود. خستگی منجر به شکست ناگهانی قطعه می‌گردد.
دلایل خستگی بلبرینگ موتور چیست؟
- انتخاب اشتباه مواد بلبرینگ موتور برای کاربرد خاص (آلیاژسازی غلط)؛
- بارگذاری موضعی یاتاقان به‌دلیل ناهماهنگی در مونتاژ قطعات؛
- انفجار سوخت ناشی از احتراق؛
- کارکردن موتور تحت بارهای زیاد (گشتاور) در دور موتور پایین برای مدت طولانی؛
- عدم تطابق پشت یاتاقان با سطح محفظه؛
- سوخت‌گیری بیش‌ازحد؛
- اثر خورندگی روغن‌موتور آلوده، که تحمل خستگی متریال یاتاقان را کاهش می‌دهد (Corrosion fatigue).
انواع خرابی بلبرینگ موتور هم عبارت‌اند از:
- خستگی پوشش یاتاقان؛
- خستگی آستر مسی یاتاقان؛
- خستگی آستر بر پایۀ آلومینیوم؛
- تماس فلز با فلز؛
- خم‌شدن یا پیچ‌خوردن شاتون؛
- فرسایش حفره‌ای.
یاتاقان‌های موتور اجزای کوچک و نسبتاً ارزانی در موتورهای احتراق داخلی هستند؛ اما خرابی یاتاقان موتور معمولاً منجر به هزینۀ بالا در بازسازی موتور، از جمله جداسازی و پایین‌آوردن موتور، خردکردن مجدد میل‌لنگ و جایگزینی یاتاقان‌ها می‌شود.
علائم یاتاقان زدن موتور ماشین چیست؟
هنگامی که بلبرینگ موتور از کار می‌افتد، علائمی به همراه دارد که نادیده گرفتن آن‌ها دشوار است. این علائم ممکن است شامل صداهای بلند، داغ‌شدن بیش‌ازحد موتور، کاهش فشار روغن و غیره باشند.
1. داغ‌شدن بیش‌ازحد موتور
بلبرینگ آسیب‌دیده منجر به اصطکاک بیش‌ازحد و تولید گرمای زیاد در موتور می‌شود. همان‌طور که می‌دانیم، بلبرینگ به حفظ فشار روغن کمک می‌کند و از تماس فلز با فلز جلوگیری می‌کند. هنگامی که بلبرینگ آسیب می‌بیند، فشار روغن به تدریج، بسته به آسیبِ وارد‌شده به آن، کاهش می‌یابد. با کاهش فشار روغن، اصطکاک در قسمت‌های متحرک موتور افزایش می‌یابد و با گذشت زمان، موتور خودروی شما بیش‌ازحد گرم خواهد شد.
2. ازدست‌رفتن فشار روغن
هنگامی که یاتاقان فرسوده می‌شود، فاصله بین یاتاقان و ژورنال بیشتر می‌شود؛ درنتیجه مقدار بیشتری از روغن بین این دو جریان می‌یابد که این موضوع، فشار روغن را به‌شدت کاهش می‌دهد. مسائلی از این دست، بیشتر با مسافت پیموده‌شدۀ یک خودرو مرتبط هستند؛ یعنی یاتاقان به‌دلیل استفادۀ بیش‌ازحد فرسوده شده است.
3. صدای خشن موتور
وقتی بلبرینگ‌های موتور فرسوده می‌شوند، دیگر نمی‌توانند قسمت‌های متحرک را به‌درستی نگه دارند و هنگامی که قطعات موتور بدون کنترل تکان بخورند یا به لرزه درآیند، باعث می‌شوند تا موتور خشن کار کند.
4. صدای تق‌تق موتور
یکی از علائم اصلی خرابی بلبرینگ موتور، وجود صدایی شبیه به چکش‌زدن در موتور است. هنگامی که دور موتور افزایش می‌یابد، این صدا بیشتر هم می‌شود. صدای تق‌تقی که از موتور می‌آید، ناشی از فرسوده‌بودن بلبرینگ است که باعث ایجاد فاصله‌های اضافی بین قطعات متحرک درون موتور شده است.
5. لرزش بیش‌ازحد
هنگامی که یاتاقان موتور آسیب ببیند، اجزای متحرک در حین کارکرد موتور به‌دلیل ازبین‌رفتن تکیه‌گاه، به اطراف می‌پرند. رانندگی در چنین شرایطی بسیار خطرناک است؛ زیرا ممکن است یک قطعه از جای خود در رود و به سایر قطعات برخورد کند و باعث از کارافتادن ناگهانی موتور، با خساراتی وحشتناک شود.
سخن پایانی:
دلایل علمی خرابی و یاتاقان زدن موتور ماشین بسیار بیشتر از بحثی است که در این مقاله داشتیم. بااین‌حال، با روغن‌کاری مناسب، استفاده از بلبرینگ‌های باکیفیت و رانندگی در دور موتور مناسب، می‌توانید از بروز چنین مشکلی پیشگیری کنید.
