سنسور دریچه گاز چیست؟ علائم خرابی سنسور دریچه گاز
سنسور دریچه گاز خودرو (Throttle Position Sensor – TPS) یکی از اجزای حیاتی در سیستم سوخت‌رسانی و کنترل موتور خودرو است. این سنسور وظیفه دارد تا میزان باز و بسته‌بودن دریچه گاز را به واحد کنترل الکترونیکی (ECU) گزارش دهد تا میزان سوخت تزریق‌شده به موتور به‌درستی تنظیم شود. عملکرد صحیح این سنسور برای بهینه‌سازی مصرف سوخت و کاهش آلاینده‌ها ضروری است. درصورتی‌که سنسور دریچه گاز دچار خرابی شود، مشکلاتی نظیر کاهش قدرت موتور، افزایش مصرف سوخت یا حتی روشن‌شدن چراغ چک موتور ممکن است رخ دهد. اکنون در این مقاله خواهید دید که سنسور دریچه گاز چیست؟ سپس به بررسی نقش این سنسور در خودرو، علائم خرابی سنسور دریچه گاز و تأثیرات احتمالی این خرابی بر عملکرد خودرو خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.
سنسور دریچه گاز چیست و چه کاری انجام می‌دهد؟
در موتور هر خودرویی، یک دریچه گاز وجود دارد. دریچه گاز زمانی که پدال گاز فشرده می‌شود، باز می‌شود. سنسور دریچه گاز برای اندازه‌گیری میزان بازبودن دریچه گاز استفاده می‌شود و به‌همین‌ترتیب، مقدار هوایی را که می‌تواند به منیفولد ورودی موتور وارد شود، کنترل می‌کند.
این سنسور روی بدنه دریچه گاز نصب می‌شود و حرکات باز و بسته‌شدن دریچه گاز را اندازه‌گیری می‌کند و این اطلاعات به ماژول کنترل موتور (ECM) منتقل می‌شود. این ماژول کنترل، اطلاعات سنسور دریچه گاز را همراه با سایر اندازه‌گیری‌ها مانند دما، دور موتور (RPM)، و جریان هوای جرمی (MAF) استفاده می‌کند تا مقدار سوخت تزریق‌شده به موتور و زمان جرقه‌زنی را تعیین کند. بسیاری از سنسورهای دریچه گاز امروزی از فنّاوری‌های بدون تماس مانند اثر هال (Hall Effect)، فنّاوری مگنتواستریکتی یا فنّاوری‌های القایی استفاده می‌کنند.
اهمیت سنسور دریچه گاز چیست؟
بدون وجود سنسور دریچه گاز، ماژول کنترل موتور قادر به نظارت بر میزان سوخت مورد نیاز یا زمان‌بندی صحیح جرقه‌زنی نخواهد بود که این امر می‌تواند باعث افزایش ناگهانی سرعت خودرو یا خاموش‌شدن موتور شود. این وضعیت می‌تواند برای راننده و دیگر خودروها در خیابان یا عابرهای پیاده بسیار خطرناک باشد.
علائم خرابی سنسور دریچه گاز
خرابی سنسور دریچه گاز می‌تواند علائم مختلفی داشته باشد. اگرچه برخی از این علائم ممکن است نشانه‌ای از مشکلات دیگر مربوط به موتور نیز باشند؛ اما در صورت مشاهدۀ این نشانه‌ها باید به خرابی سنسور دریچه گاز مشکوک شد.
روشن‌شدن چراغ چک
رایج‌ترین علامت خرابی سنسور دریچه گاز، روشن‌شدن چراغ چک موتور است. این علامت می‌تواند نشانه‌ای مبهم باشد؛ زیرا ممکن است به مشکلات مختلفی اشاره داشته باشد؛ اما اگر مشکلی در سنسور دریچه گاز وجود داشته باشد، احتمالاً چراغ چک موتور روشن می‌شود.
تغییر در شتاب‌گیری ماشین
علائم دیگری که ممکن است به خرابی سنسور دریچه گاز مرتبط باشند، تغییرات غیرعادی در شتاب‌گیری است. در طی رانندگی معمولی، اگر هر یک از این علائم را تجربه کردید، بهتر است سنسور دریچه گاز را بررسی کنید. علائم خرابی سنسور دریچه گاز در رابطه با شتاب‌گیری نادرستِ خودرو عبارت‌اند از:
- یک لحظه مکث یا عدم پاسخگویی خودرو به فشردن پدال گاز در هنگام شتاب‌گیری؛
- کاهش قدرت موتور؛
- مشکل یا تأخیر در تعویض دنده (برای گیربکس‌های اتوماتیک)؛
- شتاب‌گیری ناگهانی و غیرعادی بدون اینکه پایتان را چندان بر روی پدال گاز فشار داده باشید.
هر یک از این موارد می‌تواند نشانه‌ای از عملکرد نادرست سنسور دریچه گاز باشد. عملکرد نادرست این قطعه منجر به ورود جریان هوای بیش‌ازحد یا خیلی کم به موتور می‌شود که این امر می‌تواند منجر به عملکرد ضعیف در شتاب‌گیری شود؛ اما این مسئله ممکن است با سایر مشکلات موتور نیز مرتبط باشد. اگر متوجه کاهش چشمگیر در کارایی مصرف سوخت شدید، ممکن است به‌این‌دلیل باشد که سوخت و هوا در موتور خودروی شما با نسبت‌های نادرست ترکیب می‌شوند.
خاموش‌شدن ناگهانی خودرو
به‌همین‌ترتیب، اگر موتور در حالت درجا (Idle) به‌خوبی کار نمی‌کند، ممکن است این مشکل نیز ناشی از خرابی سنسور دریچه گاز باشد. خاموش‌شدن ناگهانی، شتاب‌گیری ناگهانی یا مکث در حالت درجا می‌تواند توسط این سنسور کوچک ایجاد شود.
بهترین راه برای تشخیص خرابی سنسور دریچه گاز، مراجعه به یک برق‌کار باتجربه است. البته شما خودتان با استفاده از یک مولتی‌متر می‌توانید بررسی کنید که آیا سنسور با مشکل اتصال الکتریکی مواجه است یا خیر. همچنین با دیاگ‌زدن، می‌توانید کد خطا را از ماژول کنترل موتور (ECM) بررسی کنید تا ببینید آیا این کد خطا به سنسور دریچه گاز مرتبط است یا خیر.
در خودروهایی که ترمزهای دیسکی دارند، اغلب می‌توانید با نگاه‌کردن به چرخ، دیسک براق و نقره‌ای رنگ آن‌ها را ببینید. بخشی از دیسک، توسط کولیس پوشانده می‌شود که معمولاً تیره‌تر است؛ اما گاهی اوقات رنگ روشنی دارد.
ترمزهای دیسکی در درجۀ اول، به این دلیل نسبت به ترمزهای کاسه‌ای برتری دارند که در دفع گرمای ناشی از اصطکاک بهتر عمل می‌کنند. اصطکاک بین ترمز و چرخ ماشین، باعث توقف خودرو می‌شود و گرمای حاصل از این اصطکاک، باعث ساییدگی و خوردگی لنت ترمزها یا از دست‌رفتن قدرت توقف خودرو می‌شود. این موضوع بیشتر در هنگام حمل بارهای سنگین و رانندگی در سطوح طولانی و شیب‌دار مهم است.
ترمزهای دیسکی همچنین در زمان خیس‌شدن و پاشش آب، بهتر از ترمز کاسه‌ای عمل می‌کنند. این موضوع در هنگام پاشیدن آب از میان گودال‌های عمیق نگران کننده است. در حالی که بیشتر خودروهای مدرن در حال حاضر از ترمزهای دیسکی در هر چهار چرخ استفاده می‌کنند، برخی هنوز هم ترمزهای کاسه‌ای در عقب دارند؛ اما چرا؟ زیرا هزینۀ تولید ترمزهای کاسه‌ای نسبت به ترمزهای دیسکی کمتر است. با این حال، در خودروهایی که هنوز در چرخ‌های عقب از این ترمزها استفاده می‌کنند، نگرانی خاصی از نظر ایمنی وجود ندارد؛ زیرا تقریباً در همۀ خودروها، چرخ‌های جلو بیشترین نیروی ترمز را در توقف‌های سریع، فراهم می‌کنند. دلیل این مسأله این است که در بیشتر وسایل نقلیه، موتور و گیربکس در جلوی ماشین قرار گرفته‌اند و ازآنجاکه جلوی خودروها، خیلی سنگین‌تر از عقب آنهاست، با ترمزگیری، وزن بیشتری به جلوی خودرو منتقل می‌شود؛ بنابراین ترمز جلوی ماشین باید بسیار مطمئن باشد. به‌همین‌دلیل است که بسیاری از خودروهای ایرانی دارای ترمز دیسکی در جلو و ترمز کاسه‌ای در عقب هستند.
چگونه سنسور دریچه گاز را کالیبره و برنامه‌ریزی کنیم؟
پس‌از نصب سنسور جدید، باید آن را کالیبره کنید. یک سنسور کالیبره نشده همانند سنسور معیوب عمل می‌کند. زمان‌بندی در کالیبره‌کردن سنسور اهمیت دارد؛ بنابراین ممکن است به یک تایمر نیاز داشته باشید. مراحل زیر را دنبال کنید:
- اطمینان حاصل کنید که پدال گاز کاملاً رها شده باشد (پایتان روی پدال گاز نباشد). سپس سوئیچ خودرو را به حالت روشن (Ignition ON) قرار دهید؛ اما موتور را روشن نکنید. پس‌از اینکه سوئیچ را روشن کردید، 3 ثانیه صبر کنید.
- پنج بار در پنج ثانیه پدال گاز را به‌شدت فشار دهید و سپس به‌سرعت رها کنید.
- پس‌از انجام مرحله قبل، 7 ثانیه صبر کنید و سپس پدال گاز را تا انتها فشار دهید و برای 20 ثانیه نگه دارید تا چشمک‌زدن چراغ چک موتور (CEL) متوقف شود و به‌صورت ثابت روشن بماند.
- پس‌از روشن‌شدن چراغ چک موتور، ظرف 3 ثانیه پدال گاز را کاملاً رها کنید.
- موتور را روشن کنید و اجازه دهید حداقل 20 ثانیه در حالت درجا کار کند.
- دو یا سه بار موتور را به دور بالا ببرید تا مطمئن شوید که سرعت درجا در محدودۀ استاندارد است.
چگونه سنسور دریچه گاز را ریست کنیم؟
ساده‌ترین راه برای ریست‌کردن سنسور دریچه گاز، جداکردن کابل منفی باتری به‌مدت حدود پنج دقیقه است. همچنین می‌توانید فیوز ماژول کنترل موتور (ECM) را جدا کنید. بااین‌حال، اگر در کار با قطعات الکتریکی خودرو راحت نیستید، نباید این کار را انجام دهید؛ چون جداکردن فیوز یا کابل اشتباه می‌تواند خطرناک باشد.
سخن پایانی
در این مقاله به پاسخ این پرسش که سنسور دریچه گاز چیست؟ پرداختیم و روش‌های تعویض و کالیبره‌کردن آن را آموزش دادیم. اگر علائم خرابی سنسور دریچه گاز را مشاهده کردید، به‌سرعت با استفاده از دستگاه عیب‌یاب، کد خطای مربوطه را پیدا کنید و به تعمیر یا تعویض قطعه معیوب بپردازید؛ چون خرابی این قطعه علاوه‌بر افزایش مصرف سوخت، می‌تواند باعث خطرآفرینی در خیابان و معابر شهری شود.
