استانداردهای سطح کیفیت روغن موتور
انتخاب روغن موتور مناسب برای یک وسیلۀ نقلیه، نیاز به بررسی دقیق دارد. علاوه‌بر اینکه انواع روغن با هم فرق دارند، مشخصات موتور اتومبیل شما هم بر روی نحوۀ انتخاب روغن موتور مناسب دخیل است. البته بیشتر رانندگان در تعیین زمان تعویض روغن و نحوۀ انتخاب یک روغن مناسب برای موتور خودروی خود مشکلی ندارند؛ زیرا توصیه‌های سازندگان خودرو و افراد باتجربه در تعویض‌روغنی‌ها به کمکشان می‌آید. با این حال، درک نشانه‌های موجود بر روی روغن‌های موتور کاری سختی است و معمولاً افراد کمی از آن‌ها به‌صورت علمی سر در می‌آورند؛ اما اگر می‌دانستید که یک روغن مناسب تا چه اندازه موتور خودروی شما را از شر خرابی و سایر مشکلات احتمالی نجات می‌دهد، همیشه از روغن مناسب برای خودروی خود استفاده می‌کردید! اکنون بیایید با استانداردهای سطح کیفیت روغن موتور که در بازار فعلی وجود دارند آشنا شویم.
طبقه‌بندی ویسکوزیتۀ روغن موتور (SAE)
SAE (مخفف انجمن مهندسین خودرو) ، یک طبقه‌بندی برای ویسکوزیتۀ روغن موتور ایجاد کرده است که به تعیین غلظت روغن کمک می‌کند. البته قبلاً در مطلب «شاخص گران‌روی روغن موتور» در مورد این نوع استانداردهای سطح کیفی روغن موتور به‌طور کامل صحبت کرده‌ایم؛ اما به‌طور خلاصه،SAE چهارده کلاس ویسکوزیته را متمایز می‌کند. 6 کلاس زمستانی با یک عدد قبل‌از حرف دبلیو (0W, 5W, 10W, 15W, 20W, 25W) و 8 کلاس تابستانی با یک عدد بعد از حرف دبلیو W8, W12, W16, W20, W30, W40, W50, W60)). گریدهای زمستانی روغن‌ها براساس مواردی مانند بیشینه ویسکوزیته‌ای که روغن در یک دمای زیر صفر درجۀ معین به دست می‌آورد، دمای قابل پمپاژ محدودِ روغن، و کمینه ویسکوزیته در 100 درجه سانتی‌گراد، تعیین می‌شوند. کلاس‌های تابستانی به‌نوبۀ خود با توجه به کمینه و بیشینۀ ویسکوزیته، در 100 درجه سانتی‌گراد و کمینۀ ویسکوزیته در 150 درجه سانتی‌گراد تعیین می‌شوند
برای مشاهده محصولات ایران خودرو و سایپا فروشگاه نوبخت کلیک کنید.
طبقه‌بندی کیفیت روغن موتور (API)
API یکی از اصلی‌ترین استانداردهای سطح کیفیت روغن موتور را ارائه می‌دهد.API )مخفف موسسۀ نفت آمریکا) یک طبقه‌بندی انحصاری را برای کیفیت روغن موتور ایجاد کرده است. بخش موردنظر ما در اینجا به موتورهای بنزینی (روغن‌هایی که با حرف S مشخص شده‌اند) و دیزل (روغن‌هایی که با حرف Cمشخص شده‌اند) مربوط می‌شود.
این حروف S یا C، همیشه با یک حرف دیگر دنبال می‌شوند که در اینجا، حرف اول به‌معنای نوع موتور (بنزینی یا دیزل) و به‌دنبال آن، حرف دوم نشان دهندۀ استاندارد کیفیت روغن است. نکتۀ مهم این است که هرچه جایگاه حرف دوم در الفبای انگلیسی پایین‌تر باشد، استاندارد روغن بالاتر و جدیدتر است؛ بنابراین کلاس آن بهتر است. به‌عنوان‌مثال، SN> SL، SL> SG، CI> CS و غیره (مثلاً، SN بهتر و جدیدتر از SL است: اولاً، S نشان می‌دهد که این روغن مخصوص موتورهای بنزینی است و دوماً، از آنجایی که در الفبای انگلیسی حرف N بعد از L می‌آید، پس SN بهتر و جدیدتر از SL است!).
علاوه‌براین، در مورد روغن موتورهای دیزل، استانداردهای فرعی نیز وجود دارند که پس از ترکیب حروف با اعداد مشخص شده‌اند. به‌عنوان‌مثال CF-2، CH-4، CJ-4.
شما همیشه هنگام خرید روغن برای موتور خودروی خود، می‌توانید از روغنی با استاندارد بالاتر و پارامترهای بهتر از آن‌هایی که موتور خودروی شما برای آن‌ها طراحی شده است استفاده کنید؛ اما فقط از یکی از استانداردهای «همسایۀ بهتر»! حال این حرف یعنی چه؟ فرض کنید سازنده موتور خودروی شما توصیه می‌کند که از روغن درجه SM استفاده کنید. شما مجاز نیستید از یک روغن درجه پایین‌تر مثل SL برای آن استفاده کنید؛ اما می‌توانید یک درجه بهتر و جدیدتر از SM را خریداری کنید؛ یعنی روغن SN.
پُرکردن روغن با استاندارد پایین‌تر (پارامترهای ضعیف‌تر) می‌تواند منجر به سایش سریع‌تر یا حتی آسیب به موتور خودرو شود. همچنین اگر از یک روغن خیلی جدیدتر هم برای خودروی خود استفاده کنید، در واقع دارید به آن آسیب می‌زنید!؛ مثلاً اگر خودروی شما برای روغن SG طراحی شده است، شما نباید از یک روغن بسیار جدیدتر از SN به جای SG استفاده کنید. در ادامه، راجع به استانداردهای کیفیت روغن موتور دوحرفیِ API بیشتر توضیح خواهیم داد (البته از روغن موتورهای دیزلی API صرف نظر می‌کنیم!).
درجه‌های کیفی روغن برای موتورهای بنزینی:
- SG: عمدتاً برای خودروهای تولیدشده قبل‌از سال 1993. این روغن‌ها پارامترهای خوبی را از نظر مقاومت در برابر سایش، دوام و محافظت در برابر آلودگی تضمین می‌کنند.
- SH: استاندارد معرفی‌شده در سال 1993، عمدتاً برای خودروهای تولیدشده قبل‌از سال 1996. مقادیر آن نزدیک به استاندارد SG هستند.
- SJ:در سال 1996 معرفی شد. برای خودروهای تولیدشده قبل‌از سال 2001. در مقایسه با کلاس SH به میزان فسفر کمتر و تبخیر کمتری نیاز دارد.
- SL: در سال 2001 معرفی شد. برای خودروهای با موتورهای تولیدشده قبل‌از سال 2004. محدودیت‌های بیشتری را برای تولید لجن هنگام کار در دماهای بالا نسبت به استاندارد SJ دارد.
- SM: در سال 2004 معرفی شد. پارامترهای مقاومت در برابر اکسیداسیون بهتری از قبل‌ها دارد. از ایجاد ناخالصی‌ها جلوگیری می‌کند. عملکرد روان‌کاری آن در دماهای پایین، بیشتر است.
- SN: در سال 2010 معرفی شد. حفاظت بهتر برای توربوشارژرها و پیستون‌ها در دمای بالا. رسوب و مصرف سوخت کمتری دارد.
- SP:معرفی‌شده در می 2020، طراحی‌شده برای محافظت در برابر پیش‌اشتعال با سرعت پایین (low-speed pre-ignition یا به‌طور مخفف: LSPI)، حفاظت از سایش timing chain، حفاظت از رسوب دمای بالا برای پیستون‌ها و توربوشارژرها، و کنترل لجن و لاک دقیق‌تر. بهبود مصرف سوخت، حفاظت از سیستم کنترل انتشار و حفاظت از موتورهایی که با سوخت‌های حاوی اتانول تا E85 کار می‌کنند.
البته در لیست استانداردهای سطح کیفیت روغن موتور API، روغن‌هایی از حرف A تا G هم دیده می‌شوند (SA و SB و SC و … تا SF)؛ اما این روغن‌ها سال‌ها است که در دنیا منسوخ شده‌اند؛ مثلاً روغن SF برای استفاده در بیشتر موتورهای خودروهای بنزینی ساخته‌شده پس از سال 1988 مناسب نیست و ممکن است محافظت کافی را در برابر تجمع لجن در موتور ایجاد نکند؛ اما اگر در بازار ایران چنین روغنی را دیدید (یا حتی قدیمی‌تر از آن را) قطعاً تعجب نخواهید کرد!!! حال شما بگویید برای یک پژو که از موتورهای سری TU که بیش‌از 30 سال پیش ساخته شده‌اند استفاده می‌کند، از کدام استانداردهای سطح کیفیت روغن موتور می‌توانیم استفاده کنیم؟!
طبقه‌بندی کیفیت روغن موتور ACEA
اروپایی‌ها گاهی اوقات از استانداردهای سطح کیفیت روغن موتور خود استفاده می‌کنند. در واقع علاوه بر طبقه‌بندی API، برخی از خودروسازان از جمله کاترپیلار، مرسدس بنز، فورد، جنرال موتورز، مک، M.A.N، فولکس واگن و ولوو بر اساس آزمایشات خود کیفیت روغن را تعیین می‌کنند. ACEA (انجمن خودروسازان اروپایی) طبقه‌بندی خود را در سال 1996 ایجاد کرد. تقسیم بندی کلاس کیفیت روغن بر اساس ACEA، روغن‌های موتور را در سه گروه اصلی متمایز می‌کند:
۱-روغن‌های A/B: برای موتورهای بنزینی و دیزلی برای خودروهای سواری و خودروهای تجاری سبک
A1/B1: برای موتورهای بنزینی و دیزلی که از روغن‌های کم‌اصطکاک و ویسکوزیته پایین استفاده می‌کنند (ویسکوزیته HTHS دمای بالای معادل 2.6 – 3.5 mPas پاسکال بر ثانیه).
A3/B3: برای موتورهای بنزینی و دیزلی که در شرایط سخت و با مسافت پیموده‌شدۀ طولانی بین دوره‌های تعویض روغن کار می‌کنند. این روغن‌ها دارای شاخص ویسکوزیتۀ ثابت و پارامترهای بالایی هستند.
A3/B4: برای واحدهای بنزینی و موتورهای دیزلی تزریق مستقیم (direct injection). شاخص ویسکوزیتۀ ثابت، پارامترهای بالا. همچنین، به عنوان جایگزینی برای کلاس A3/B
A5/B5: برای موتورهای بنزینی و دیزلی با مسافت پیموده‌شدۀ طولانی بین دوره‌های تعویض روغن که از روغن‌های کم‌اصطکاک و ویسکوزیته‌پایین (HTHS 2.9 – 3.5 mPas) استفاده می‌کنند. پارامترهای این روغن‌ها بالا است و شاخص ویسکوزیتۀ آن‌ها ثابت است.
۲-روغن‌های کم‌لجن یا روغن‌های با خاکستر کم (Low SAPS): برای موتورهای بنزینی و دیزلی در خودروهای سازگار با استانداردهای خلوص گازهای خروجی جدید.
ارزش دارد که یک پاراگراف جداگانه را به روغن‌های اکولوژیکی که با حرف “C” مشخص شده‌اند، طبق استانداردهای ACEA اختصاص دهیم؛ زیرا مهم‌ترین کلاس در این لیست هستند. این‌ها روغن‌های کم خاکستری هستند که همه دارندگان خودروهای مجهز به فیلتر ذرات و سیستم‌های کاتالیزوری پیشرفته باید به مشخصاتشان توجه کنند.
ویژگی بارز این روغن‌ها، مقدار کم خاکستر سولفاته‌ای است که در فرآیند احتراقشان تشکیل می‌شود؛ درنتیجه، خاکستر کمتری در فیلتر DPF یا کاتالیزور رسوب می‌کند که باعث می‌شود عمر این قطعات بیشتر شود. با استفاده از این روغن‌ها، طول عمر این قطعات گران‌قیمت خودرو به‌طور خودکار افزایش می‌یابد.
استانداردهای سطح کیفیت روغن موتور کلاس Low SAPS به‌صورت زیر است:
C1: برای موتورهای بنزینی و دیزلی مجهز به DPF یا کاتالیزور، که در آن‌ها روغن SAPS با ضریب اصطکاک پایین و ویسکوزیتۀ کم (HTHS بالاتر از 2.9 mPas) مورد نیاز است. شاخص ویسکوزیتۀ آن‌ها ثابت است. پارامترهای آن‌ها بالا است، و عمر DPF و کاتالیزور را افزایش می‌دهند. در مصرف سوخت هم صرفه‌جویی می‌کنند.
C2: برای موتورهای بنزینی و دیزلی مجهز به فیلتر یا کاتالیزور DPF (عمر آن‌ها را افزایش می‌دهد)، که به روغن با ویسکوزیتۀ پایین (HTHS بالاتر از 2.9 mPas) و ضریب اصطکاک کم نیاز دارند.
C3: برای موتورهای بنزینی و دیزلی مجهز به کاتالیزور یا DPF، اما بدون نیاز به ویسکوزیتۀ HTHS.
C4: برای موتورهای بنزینی و دیزلی مجهز به کاتالیزور یا DPF، با ویسکوزیتۀHTHS 3.5 mPas .
۳-ای-اویل‌ها (E-oils): روغن‌های موتورهای دیزلی هستند که در کامیون‌ها استفاده می‌شوند (از توضیح کامل آن‌ها صرف‌نظر می‌کنیم!)
سخن پایانی
استانداردهای سطح کیفیت روغن موتور، عموماً به سه دسته تقسیم می‌شوند: کلاس‌های ویسکوزیته (طبق SAE)، و کلاس‌های کیفیت API امریکایی و ACEA اروپایی. بیشتر افراد در هنگام انتخاب روغن موتور فقط به کلاس ویسکوزیتۀ آن دقت می‌کنند (مثلاً در ایران عموماً برای خودروهای داخلی از روغن 5W-30 استفاده می‌کنند)؛ اما اگر به موتور ماشین خود اهمیت می‌دهید، استانداردهای روغن موتور (API یا ACEA) را هم بررسی کنید!
